खोज

काठमाडौ । नेपालको हिमाली क्षेत्र भूकम्पीय जोखिमको उच्चतम स्तरमा रहेको क्षेत्र हो। यहाँको भूगर्भीय संरचना, टेक्टोनिक प्लेटहरूको गतिशीलता, र हिमालय पर्वतको निरन्तर निर्माण प्रक्रिया यस क्षेत्रलाई अत्यधिक संवेदनशील बनाउँछन्। यस लेखमा, नेपालका हिमाली क्षेत्रका भूकम्पीय जोखिमका कारणहरू र यसबाट बच्ने उपायहरूको चर्चा गरिनेछ।

नेपालको हिमाली क्षेत्रमा भूकम्पीय उच्च जोखिमका प्रमुख कारणहरू

1. टेक्टोनिक प्लेटहरूको ठोक्किन नेपाल भारतीय प्लेट र यूरेशियन प्लेटको सङ्गमस्थलमा स्थित छ। यी प्लेटहरूको आपसी ठोक्किनका कारण पृथ्वीको सतहमा अत्यधिक भूगर्भीय तनाव उत्पन्न हुन्छ। यस तनावको परिणाम स्वरूप भूकम्पका मुख्य कम्पन र प्राकम्पहरू उत्पन्न हुन्छन्। भारतीय प्लेट दक्षिणतर्फ सरकिरहन्छ भने, यूरेशियन प्लेट उत्तरतर्फ जाँदैछ, जसको कारण हिमालय पर्वतको निर्माण भइरहेको छ र भूकम्पीय गतिविधि लगातार भइरहन्छ।

2. हिमालय पर्वतको निर्माण प्रक्रिया हिमालय पर्वत भारतीय र यूरेशियन प्लेटहरूको भिडन्तबाट निर्माण भएको हो र यो प्रक्रिया अझै जारी छ। यी प्लेटहरूको निरन्तर ठोक्किनले भूगर्भीय तनावलाई बढाउँछ र त्यसबाट भूकम्प उत्पन्न हुन्छ। हिमालय पर्वतको निरन्तर वृद्धि यसको भूकम्पीय गतिविधिमा प्रभाव पार्छ।

3. भूगर्भीय ऊर्जा सञ्चय र निकास हिमाली क्षेत्रमा पृथ्वीको भित्री भागमा ठूलो मात्रामा ऊर्जा सञ्चित हुन्छ। जब यो ऊर्जा प्लेटहरूको हलचल र चिराबाट निकास गर्छ, तब भूकम्प उत्पन्न हुन्छ। यसका परिणामस्वरूप तीव्र भूकम्पीय गतिविधि अनुभव गर्न सकिन्छ।

4. चट्टानको चिरा र भूस्खलन हिमाली क्षेत्रको भूगर्भीय संरचना खचाखच जडान गरिएको छ र यहाँ चट्टानहरूको चिरा र भूस्खलनको जोखिम उच्च छ। यस्ता प्रक्रियाहरू भूकम्पीय जोखिमलाई थप बढाउँछन्, जसले भूकम्पीय गतिविधिमा बृद्धि ल्याउँछ।

5. पृथ्वीको अस्थिर सतह नेपालका हिमाली क्षेत्रहरूमा भूगर्भीय संरचना अस्थिर छ र यस क्षेत्रको पृथ्वीको सतह निरन्तर गतिशील रहन्छ। यस अस्थिरता कारण भूकम्पीय गतिविधि निरन्तरता पाउँछ र भविष्यमा अझ बढी जोखिम उत्पन्न गर्न सक्छ।

भूकम्पीय जोखिमबाट बच्ने उपायहरू
1. भूकम्प प्रतिरोधी संरचनाहरू निर्माण हिमाली क्षेत्रका भवन र संरचनाहरू भूकम्प प्रतिरोधी बनाउनुपर्छ। यस्ता संरचनाहरूले भूकम्पको प्रभावलाई सहन गर्न मद्दत गर्छ। भवन निर्माण गर्दा भूकम्प प्रतिरोधी सामग्री र डिजाईनको प्रयोग गर्न महत्त्वपूर्ण छ।

2. सचेतना र तालिमको प्रचार भूकम्पको बेला के गर्नु पर्ने भनेर नागरिकलाई सचेत बनाउनु जरुरी छ। समुदाय स्तरमा भूकम्पको तयारीका लागि तालिम र जानकारी दिने कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ। यसले आपतकालीन अवस्थामा जीवन रक्षा गर्न मद्दत पुर्याउँछ।

3. वैज्ञानिक अनुसन्धान र पूर्वानुमान प्रणालीको सुदृढीकरण भूकम्पको पूर्वानुमानका लागि वैज्ञानिक अनुसन्धान र प्रविधिको प्रयोगमा लगानी गर्नु आवश्यक छ। भूकम्पको सम्भावना र प्रभावको बारेमा समयमै जानकारी प्राप्त गर्न आधुनिक पूर्वानुमान प्रणालीहरूको विकास गर्नुपर्छ।

4. आपतकालीन योजना र संरचना तयार गर्नु भूकम्पको जोखिमलाई कम गर्नका लागि प्रत्येक घर र समुदायमा आपतकालीन योजना तयार गर्न आवश्यक छ। आपतकालीन समयमा उपयोग गर्न सकिने सामग्रीहरूको भण्डारण र सुरक्षित आश्रयस्थलको व्यवस्था पनि गर्नुपर्छ।

5. सार्वजनिक सूचना र जनचेतना अभियान भूकम्पका बेला के गर्ने र कुन स्थानमा सुरक्षित हुने भन्ने बारेमा जनचेतना फैलाउनु महत्वपूर्ण छ। सञ्चार माध्यमहरूको प्रयोग गरी सबै वर्गका मानिसलाई सूचित गर्नु र आवश्यक कदमहरूको बारेमा जानकारी दिनु पर्छ।