खोज

काठमाडौँ — नेपालभर लगभग ४१ लाख २१ हजार हेक्टर जमिन खेतीयोग्य छ, तर केवल ३० लाख ९१ हजार हेक्टर जमिनमा मात्र खेती भइरहेको छ। १० लाख ३० हजार हेक्टर जमिन भने बाँझै परेको छ। यसैबीच, सरकारले कृषिमा लगानी बढाउन भन्दै ‘कृषिमा लगानी दशक’ घोषणा गरेको छ, तर कार्यक्रमहरू कार्यान्वयनमा असफल साबित भइरहेका छन्।

कृषि योजनामा निरन्तरता, तर कार्यान्वयनमा चुनौती

हालैको आर्थिक वर्षको नीति तथा कार्यक्रममा ‘कृषिमा लगानी दशक’ घोषणासँगै, ०८१ देखि ०९१ सम्मका लागि यस अवधिलाई कृषिमा लगानीको दशक बनाउने योजना सार्वजनिक गरियो। सरकारले हरेक वर्ष कृषिमा नयाँ योजनाहरू ल्याउने गरे तापनि ती योजनाहरू पूर्ण रूपमा कार्यान्वयन हुन सकेका छैनन्।

अनुदान र बिमा जस्ता योजनाहरू वास्तविक किसानसम्म नपुग्दा कृषिको व्यवसायीकरणमा चुनौती रहेको छ। किसानहरू पनि यस्ता योजनाबाट खासै लाभान्वित नहुँदा, जमिन बाँझो राख्ने क्रम बढ्दो छ।

बाँझो जमिन, खाद्यान्न आयातको निर्भरता

नेपालको कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयका अनुसार, ४१ लाख २१ हजार हेक्टर खेतीयोग्य जमिनमध्ये १० लाख ३० हजार हेक्टर जमिन बाँझो छ। यसबाहेक, नेपालले गत आर्थिक वर्षमा मात्र ९० अर्ब ७१ करोड रुपैयाँ बराबरको मुख्य कृषिबाली आयात गरेको छ। अघिल्लो वर्षको तुलनामा केही कमी आए पनि खाद्यान्न आयातमा निर्भरता अझै उच्च छ।

गहुँको आयातमा पनि वृद्धि भएको छ। ०७९/८० मा ६६४ टन गहुँ आयात भएकोमा ०८०/८१ मा यो संख्या ६५ हजार ४३९ टनमा पुगेको छ। फलफूल, दलहन, र ताजा तरकारीको आयात पनि उल्लेखनीय रूपमा बढेको छ। फलफूलको आयात अघिल्लो वर्ष १६ अर्ब १४ करोडबाट १९ अर्ब ५४ करोड रुपैयाँसम्म पुगेको छ।

धान–चामल आयातमा कमी, उत्पादनमा सुधार

धान र चामलको आयातमा भने केही कमी आएको छ। ०७९/८० मा ३५ अर्ब ९० करोड रुपैयाँ बराबरको धान-चामल आयात भएकोमा ०८०/८१ मा यो संख्या घटेर २१ अर्ब ३४ करोड रुपैयाँ पुगेको छ। आर्थिक संकटका कारण र मानिसहरूको खानपानको बदलिँदो बानीले पनि धान-चामल आयात घटेको अनुमान गरिएको छ।

अन्य कृषिबालीमा आयात वृद्धि

अलैंची, अदुवा, चिया, कफी, र मह जस्ता केही उत्पादनहरूको निर्यातमा सुधार भए पनि आलु, प्याज, र लसुन जस्ता कृषि वस्तुको आयातमा वृद्धि भएको छ। गत वर्ष मात्र ६ अर्ब ४५ करोड रुपैयाँ बराबरको आलु र ४ अर्ब ४६ करोड रुपैयाँ बराबरको प्याज र लसुन आयात भएको थियो।

निर्यातको सुधारको आवश्यकता

कृषिबाली आयातमा बर्सेनि खर्च बढिरहेको देखिन्छ, जसले कृषि क्षेत्रमा आत्मनिर्भरता र निर्यात बढाउन थप प्रयासहरू आवश्यक रहेको संकेत गर्छ। अलैंची, अदुवा, र चिया जस्ता बालीहरूको निर्यातमा सुधार भए तापनि, कृषिलाई सशक्त बनाउन र आयात प्रतिस्थापन गर्न सशक्त नीतिहरूको आवश्यकता रहेको देखिन्छ।

निष्कर्ष

नेपालको कृषि क्षेत्रले बाँझो जमिन र खाद्यान्न आयातमा निर्भरता जस्ता चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ। यद्यपि, धान–चामलको आयातमा आएको कमी र केही बालीहरूको निर्यातले आशाको किरण देखाएको छ। कृषि क्षेत्रको विकासका लागि सरकार र किसानहरूबीचको सहकार्य र प्रभावकारी नीति कार्यान्वयन महत्वपूर्ण हुनेछ।