राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकद्वारा ‘टपअप र फोनपे डाइरेक्ट’ अभियान सञ्चालन : डिजिटल बैंकिङमा ऐतिहासिक क्रान्ति, बम्पर उपहारमा आइफोन १६ एन्टिमाइक्रोबियल प्रतिरोध नियन्त्रणमा ‘SPARC डाटा फर एक्सन’ तालिम सम्पन्न आर्यघाटमा सेलाएको राजतन्त्रका भूत बौलाउन थाले सामान्तिका प्रेतहरुले टाउको उठाए जनताकै बलबाट गलहत्याइने छ: माओवादी अध्यक्ष प्रचण्ड वनकाे समृद्धि र किसान संरक्षणमा मन्त्री शाहीको दूरदृष्टि प्रतिनिधिसभा बैठक आज बस्दै, विभिन्न विधेयक र प्रतिवेदन पेस हुने नेपालमा लगानी विस्तारबारे प्रधानमन्त्रीसँग सर्वना जुरोङ ग्रुपको छलफल माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डद्वारा काँग्रेस, एमालेलाई भ्रष्टाचारीको संज्ञा, ठेगान लगाउने चेतावनी बडिमालिकाको धार्मिक तथा पर्यटकीय महत्व समेटेको अनुसन्धानात्मक वृत्तचित्र सार्वजनीक प्रतिनिधि सभामा विधेयकको वर्षा, सरकारको अध्यादेश रणनीति अन्योलमा ओलीप्रति अविश्वास छैन: कांग्रेस सभापति देउवा कांग्रेसलाई एकताबद्ध बनाउँदै सुदृढीकरण: देउवा अखिल (क्रान्तिकारी) मा वरीयता विवाद छताछुल्ल प्रदेश अध्यक्षहरू बाट बहिष्कारको चेतावनी लिङ्देनको ‘एकल लडाइँ’ घोषणापछि एमालेको नयाँ रणनीति रुपन्देही अदालतले रवि लामिछानेलाई १ करोड धरौटीमा रिहा गर्ने आदेश एमाले–कांग्रेस संयुक्त सरकारले संविधान, लोकतन्त्र र संसदीय मूल्यहरूमाथि प्रहार गरेको निष्कर्ष: विपक्षी दलद्वारा विशेष अधिवेशन माग सरकार ढालिदिने चेतावनी समृद्धिको उज्यालो यात्रामा नेपालकाे उर्जा, मन्त्री खड्काद्वारा ऊर्जा विकास मार्गचित्र सार्वजनिक संवैधानिक निकायका ५२ पदाधिकारीको मुद्दा चार वर्षदेखि पेसीमै राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी र राप्रपा-नेपालबीच एकता प्रयास: चुनौती र सम्भावना आज पशुपतिनाथ मन्दिर बन्द नेकपा एमालेको तीन महिने ‘गाउँ पस्ने योजना : संगठन सुदृढीकरणका लागि कार्यदिशा तय लोकसेवा आयोगको परीक्षा उत्तीर्ण गर्नका लागि नभई नहुने पाँच सुनौला सूत्र नेपालको हिमाली क्षेत्रमा भूकम्पीय उच्च जोखिमका कारण र यसबाट बच्ने उपाय संविधान संशोधनमा ओलीको नयाँ मिति, एमाले–माओवादी बैठक एकैदिन सुरु र समापन माओवादी केन्द्रमा टीके प्रथाको अब रहदैन : उपमहासचिव गजुरेल बीमा क्षेत्रको दिगो विकासका लागि साझा दृष्टिकोण: ‘द नेशनल इन्स्योरेन्स डिस्कोर्श २०२५’ अर्थमन्त्री पौडेलद्वारा उद्घाटन हुदै कांग्रेसको ओज र शक्ति कायम राख्न संयन्त्रलाई सुधार गर्नुपर्छ : महर माझी बस्तीको हृदयविदारक पीडा: नवजात शिशुको जीवन रक्षा लागि प्रदेश सरकारको दृढता अब पार्टी र जातिको राजनीति गर्न सकिँदैन, जनताको पद्धतिको बारेमा सोच्नुपर्छ: काँग्रेस नेता खतिवडा हिन्दु धर्म र नेपाल एकअर्काका पूरक हुन् यसलाई कमजोर बनाउने प्रयास स्वीकार्य छैन: काँग्रेस नेता भण्डारी लेखा समिति सभापतिले किन गरे स्वकीय सचिवलाई पदबाट बर्खास्त सहकारी ठगी प्रकरणमा संलग्न जोसुकैलाई कारबाही हुन्छ : सभापति खतिवडा सत्ता साझेदारीको कमजोर धरातल र राजनीतिक दबाबमा ओली निजी क्षेत्रको सक्रियता आवश्यक: मन्त्री पाण्डे भ्रष्टाचार निवारण ऐनमा छलफल: देउवा नेतृत्वमा रणनीति, सिंहको च्याम्बरमा गोप्य बैठक डीआईजी कडायत र केसीलाई एआईजीमा बढुवा सिफारिस ट्रेड युनियन अधिकार संविधानसम्मत गर्न सभापति देउवाको राज्यव्यवस्थालाई निर्देशन ओलीको नजरमा दुई प्रकारका मान्छे छन्, चाकर र शतुर : महासचिव भुसाल नुवाकोटको ऐतिहासिक शेरा दरबार जग्गा प्रकरण: दोषीलाई कानुनी दायरामा ल्याउन गृहमन्त्री लेखकको निर्देशन पूर्व प्रधानमन्त्री डा. मनमोहन सिंहको निधन: भारतले गुमायो एक युगपुरुष लिपुलेकमा भारत-चीन सहमति: नेपालले चिन्ता लिनु नपर्ने सरकारी धारणा अन्तर्राष्ट्रिय मिथिला सम्मेलनबाट राजीव झा सम्मानित ओली र देउवाको संसद् चलाउने नयाँ रणनीति गोली लागेर दुई पत्रकारको मृत्यु प्रधानमन्त्री ओली र पाकिस्तानी राजदूतबीच द्विपक्षीय भेट रास्वपामा कार्यवाहकको लर्को: नेतृत्व विवादको घेरामा कार्यकर्तामा बढ्दो निराशा विप्लवसँग माओवादीको सक्रिय संवाद: माओवादीभित्र एकता प्रयासको नयाँ आयाम बामदेव र माधवबीच एकता प्रयास: वार्ता समिति गठन संविधान संशोधनका लागि कांग्रेस र एमाले छुट्टाछुट्टै कार्यदल गठनको तयारीमा

डढेलोले १ वर्षमा ११३ को ज्याज गयो

२८ चैत्र २०८०, बुधबार

२८ चैत, काठमाडौं । डोल्पा मष्टा भवानी सामुदायिक वनमा लागेको डढेलो निभाउने क्रममा सोमबार गम्भीर घाइते एक सैनिकको मृत्यु भयो । डढेलो निभाउँदा घाइते सिपाही हेमन्त रावलको मृत्यु भएको हो । डोल्पाका प्रमुख जिल्ला अधिकारी तुलसीप्रसाद दाहालका अनुसार सिपाही रावललाई थप उपचारका लागि नेपालगञ्ज लैजाने तयारी भइरहेको थियो । तर, अस्पताल लैजानु अघि नै उनको मृत्यु भयो ।

घाइते देवीदत्त गण ‘क’ का प्युठ विजय कोइराला, सिपाही आशिष बुढा र जमदार केशरबहादुर जागा मगरलाई थप उपचारका लागि कीर्तिपुरस्थित बर्न अस्पताल ल्याइएको थियो । उपचारको क्रममा मंगलबार जमदार जागा मगर र सिपाही बुढाको मृत्यु भएको सैनिक प्रवक्ता तथा सहायक रथी कृष्णप्रसाद भण्डारीले जानकारी दिए । प्युठ कोइरालाको भने उपचार भइरहेको उनले बताए । डढेलो निभाउने क्रममा घाइते भएका तीन जना सैनिकको मृत्यु भइसक्दा पनि डोल्पाको सामुदायिक वनमा केही दिनदेखि लागेको डढेलो नियन्त्रण हुन सकेको छैन ।

त्यसको नियन्त्रणका लागि नेपाली सेनाका दुई गुल्म, सशस्त्र प्रहरी बल, नेपाल प्रहरी र स्थानीयको टोली खटिएको थियो । तालिम प्राप्त टोली भए पनि विपरीत दिशाबाट एक्कासि हावा चलेर आगो फैलिँदा उनीहरू निस्किन सकेका थिएनन् । यो वर्ष डढेलोले क्षति भएको यो नयाँ घटना होइन । ३ चैतमा भोजपुर हतुवागडी गाउँपालिका–७ मा आगलागीमा परी तीन बालबालिकाको मृत्यु भएको थियो ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय भोजपुरका सूचना अधिकारी दलकुमार राईका अनुसार स्थानीय रमेश कार्कीकी ७ वर्षीया छोरी दिप्तिका र ३ वर्षीय छोरा देउनिस तथा केदार कार्कीका ५ वर्षीय छोरा प्रनिशको मृत्यु भएको थियो । जं‍गलबाट सुरु भएको आगलागी हावाहुरीका कारण बस्तीसम्म आइपुगेको थियो । सोही दिनमै भोजपुरको मालेवाँस टक्सारमा डढेलो बस्तीमा पस्दा १५ भन्दा धेरै घर जलेको थियो ।

डढेलो क्षति डरलाग्दो नेपालमा डढेलोका कारण हुने क्षति वर्षभरिकै हेर्दा अवस्था डरलाग्दो देखिन्छ । नेपालमा डढेलोका कारण यो वर्ष मात्रै १ सय १३ जनाले ज्यान गुमाइसकेका छन् । नेपाल प्रहरी र विपद् जोखिम न्यूनीकरण पोर्टलका अनुसार यो वर्ष १ वैशाखदेखि २७ चैतसम्ममा ५ सय १९ जना डढेलोकै कारण घाइते भएका छन् ।

जानकारीमा आएको ढडेलोको घटना मात्रै ४ हजार ३ सय १२ छ । जसबाट १ हजार ५४ पूर्वाधारमा क्षति पुगेको छ । नेपाल प्रहरी र विपद् जोखिम न्यूनीकरण पोर्टलका अनुसार उक्त अवधिमा डढेलोले २ अर्ब ४० करोड रुपैयाँबराबर क्षति भएको छ । गृह मन्त्रालय अन्तगर्त रहेको राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरण प्रवक्ता गोमादेवी चेमजोङले वन मन्त्रालयसँगको सहकार्यमा डढेलो नियन्त्रणका लागि सचेतनाको काम गरिरहेको बताइन् ।
‘हामीले सीडीओ कार्यालय मार्फत काम गर्ने हो । हामी जोखिम कम गर्न जनचेतना बढाउने काम गरिरहेका छौं । वन मन्त्रालयलाई वन जोगाउने मात्रै होइन, व्यवस्थापन पनि गर्नुपर्छ भनिरहेका छौं,’ उनले भनिन्, ‘अनि, वन उपभोक्ता संघहरूलाई पनि आगलागी कम गर्ने उपाय अवलम्बन गर्न भनेका छौं ।’

उनले वनमा आगो लाग्ने क्रम गत वर्षको तुलनामा बढेको बताइन् । उनको भनाइमा धेरै ठाउँमा खेतीपाती हुन छाड्दा घर नजिकै वन आउन थालेको बताइन् । ‘मानिसले खेती नगर्दा, मान्छे कम हुँदा खेतबारी पनि वन जस्तै हुन थालिसके, त्यसले गर्दा वनमा लागेको आगो बस्तीमा छिटो आउन थाल्यो,’ उनले भनिन् ।

प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकार मातहत पनि विपद् व्यवस्थापन समिति गठन भएको तर त्यसको क्षमता विस्तार गर्न बाँकी रहेको उनले बताइन् । ‘विभिन्न प्रकारका विपद्हरूसँग लड्न गठन भएका समितिहरूको क्षमता विकास गर्न पाए धेरै विपद्मा काम लाग्थ्यो, प्राधिकरणले त्यसमा पनि काम गर्छ,’ चेम्जोङले भनिन् ।

वर्षै दोहोरिन्छ, हल हुँदैन

वन तथा वातावरण मन्त्रालयका प्रवक्ता बद्रीराज ढुंगाना प्रत्येक वर्ष दोहोरिने समस्याका रूपमा डढेलो रहे पनि समाधान हुन नसकेको बताउँछन् । ‘हाम्रा समस्या प्रत्येक वर्ष एउटै हो, तर समाधान हुन सकेको छैन । हामीले डढेलो नियन्त्रणका लागि गर्ने मुख्य काम भनेको जनचेतना फैलाउने नै हो,’ उनले भने, ‘तर, जति गर्दा पनि त्यो समस्या समाधान हुन सकेको छैन ।’

ढुंगानाले स्थानीय विपद् व्यवस्थापन समिति मार्फत डढेलो नियन्त्रणका लागि युवालाई तालिम दिए पनि अधिकांश युवा गाउँमा नहुँदा डढेलो छिटो फैलिएको बताए ।

प्रत्येक वर्ष वन मन्त्रालयले जिल्लास्थित डिभिजन वन कार्यालय मार्फत सचेतनाको कार्यक्रम चलाउँदै आएको उनले बताए ।‘एक त गाउँघरमा मान्छे छैनन्, भएका पनि बुढाबुढी मात्रै छन् । अहिले गाउँघरमा पनि ग्यास प्रयोग हुन थाल्यो । पहिले जस्तो दाउरा, झिँझा प्रयोग हुँदैन, त्यसले गर्दा झाडी बाक्लो पनि छ,’ उनले भने, ‘निभाउन गाह्रो हुन्छ ।’

ढुंगानाले ६० प्रतिशत डढेलो जानाजान लगाउने गरिएको र ४० प्रतिशत मात्रै अन्जानवस लाग्ने गरेको बताए । ‘अधिकांश डढेलो नयाँ घाँस पलाउने, मल हुने, वन्यजन्तु धपाउन सजिलो हुने भएर जनताले नै लगाउने गरेका छन्,’ ढुंगानाले भने, ‘केही डढेलोका कारण चुरोट खाएर ठुटो फाल्दा, बारीमा झिक्रा बाल्दा उडेर जाने लगायत छन् ।’

डढेलो नियन्त्रण गर्न सरकारले नियन्त्रणका औजार र प्रशस्त तालिम दिनुपर्ने उनले बताए । ‘स्थानीय तहले आगलागी नियन्त्रण गर्न दमकल खरिद गरेका छन् तर डढेलोका लागि केही छैन,’ उनले भने, ‘हाम्रो भूगोल अनुसार डढेलो नियन्त्रण गर्न सोही अनुसार उपकरण आवश्यक छ ।’

सरकार नै जिम्मेवार हुनुपर्छ

सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघ पूर्वअध्यक्ष भारती पाठक सरकार नै डढेलो नियन्त्रणका लागि जिम्मेवार हुनुपर्ने बताउँछिन् ।प्रत्येक वर्ष एकै समयमा हुने विपद्‍मा पनि सरकारले पूर्वतयारी र समुदाय स्तरमा जनशक्ति परिचालन गर्न नसकेको भन्दै उनले घटना भएपछि सुरक्षाकर्मी कुदाएर मात्रै नहुने बताइन् ।

‘वर्षभरि नै विपद्बारे छलफल हुनपर्छ । हाम्रोमा घटनापछि बैठक बोलाएर सर्कुलेसन गर्ने बानी छ, त्यसले हुँदैन,’ पाठकले भनिन्, ‘विशेषगरी डढेलो नियन्त्रणमा समुदाय स्तरमा जनचेतना, तालिम दिने, सिजनमा जनशक्ति परिचालन गर्ने गर्नुपर्छ । यसका लागि समुदायकै मानिसलाई दक्ष बनाउने हो, तर त्यसमा सरकारले ध्यान दिएको छैन ।’